 |
Onder de pinksterkroon, Roza danst in Borne
tekst: Cees Tempel
foto's: Cees en Arjen Tempel
Op reis door
Twente ontdekt Cees Tempel op een plattegrond van het plaatsje Borne een foto
van dansende kinderen. Navraag bij de plaatselijke VVV bevestigt het vermoeden
dat het een foto is van pinksterbruidjes. Meer informatie over deze traditie
heeft de VVV niet, maar gelukkig weten vrienden van hem in Borne te vertellen
dat het pinkstergebruik nog steeds plaatsvindt, op eerste pinksterdag. Die ontdekking
leidde tot een onderzoek ter plaatse.
'Na den middag van dien dag trekken daar onderscheidene troepen jongens en meisjes, tot den 12-jarigen leeftijd, door de buurtschap, om geld en eieren in te zamelen. Voorop gaan de eierbruid, met de versierde mand aan de arm, waarin de eieren geborgen worden, de peelpronkster (pelen: versieren met bloemen) en de pinksterbruid, die het tinnen kroesje dragen, waarin de centen geworpen worden. Vreemd zijn die kinderen, vooral de voorste, uitgedost; zij dragen witte mutsen, gouden bellen, kruisen, kettingen en andere sieraden, terwijl borst en rug met plaatjes of prentjes bestoken zijn. De jongens dragen met bloemen versierde petten, terwijl iedere groep ongeveer 12 deelnemers telt. Zo trekt men de buurt door van huis tot huis, om eieren en centen in ontvangst te nemen. Nadert men een woning, dan heft de kinderschaar een lied aan, dat evenals met meer overoude liederen het geval is, zodanig is verbasterd, dat het wel kan gezongen, maar uit den kindermond niet kan opgeschreven worden.' Aldus W.G.A.J. Röring in Kerkelijk en wereldlijk Twente, Historische schetsen het gebruik in Geesteren, een klein plaatsje in Noord-Twente.
Gelukkig staan in het boek Twents Volksleven, liederen en dansen van G.J.M. Bartelink vele varianten van de diverse liedjes die gezongen worden in de Noord-Oosthoek van Twente, door hem bij veelal oudere mensen opgetekend in de jaren vijftig. Bartelink besluit met de vaststelling dat bijna alles geheel tot de herinnering behoort.
Bruidjes  Op
het pleintje voor de kerk oefent een aantal kinderen een dansje onder leiding
van leden van scoutinggroep St. Martina. Ze gaan zingend op weg. Na honderd
meter stellen de meiden van de scouting vast dat ze terug moeten, want de
kerk is nog niet uit. Het gaat hozen, men schuilt in de hal van de kerk
en gaat als het na tien minuten droog is opnieuw op stap. Wij maken onze
eerste opnames en gaan dan door naar Stroom-Esch, de nieuwbouwwijk van Borne.
Ook daar loopt een groep meisjes van vier jaar en ouder als pinksterbruidjes
door de straten. Zo'n groep bestaat uit tien tot vijftien in het wit geklede
meisjes met in hun midden een meisje met een met kant versierde lange jurk
en met bloemen in het haar. Dit meisje, meestal de oudste, is de 'Roza'
van de groep. Zij loopt vooraan onder een boog, die versierd is met groene
takken en gekleurde bloemen. |
Ondanks
dit negatieve verhaal trek ik op zondag 3 juni 2001 met mijn zoon Arjen
naar Borne. Fototoestel en videocamera in de aanslag. Het is guur, koud
weer en zo nu en dan valt er wat regen. Rond half elf zien wij diverse
in het wit gestoken kinderen met hun ouders door Borne schuifelen. Sommigen
vragen ons zelfs de weg naar het scoutingclubhuis. Gelukkig staat dat
op de eerder genoemde plattegrond aangegeven. Daar aangekomen horen we
dat we richting de Theresiakerk moeten gaan, één van de
startplaatsen.Snoep, fruit of geld
In Stroom-Esch zijn spontaan twee groepjes samengevoegd en treffen we dus ook twee Roza's aan. Al wandelend zingt de groep: 'Daar komen de mooie pinksterbruidjes aan. Ze zijn zo heel mooi aangedaan. Geef wat, hou wat. Volgend jaar is er weer wat.'
|
Op
een pleintje of plantsoentje stopt de groep. De boog wordt aan de kant
gezet en de kinderen gaan overal aanbellen. Ze vragen de bewoners om naar
hun dansje te komen kijken. Als er voldoende publiek is voeren ze hun
dansje op en zingen: 'Roza, Roza, bloemen op je hoed. Alle mooie meisjes
zijn zo zoet.' Op dit refrein lopen de pinksterbruidjes met de handen
vast in de kring rond terwijl Roza in het midden ronddanst. Dan volgen
er zes coupletten, waarbij Roza een ander meisje uitkiest om samen in
de kring de in de tekst genoemde bewegingen uit te voeren: dansen, kiezen,
knielen, kronen, opstaan en dansen.
Na het dansen gaan de bruidjes naar de toeschouwers om iets in ontvangst te nemen. Snoep, fruit en soms ook geld. Daarna gaat de groep verder naar een volgend plekje en begint het hele ritueel weer opnieuw. Al wandelend en dansend trekt met in de richting van het scoutingclubhuis in het centrum van Borne. Daar is wat te eten en te drinken.
Korte ceremonie |
Tegen
één uur trekken dan alle groepen zingend door de smalle
straatjes van Borne naar het Rheineplein voor het gemeentehuis, waar zich
ondanks het slechte weer vele nieuwsgierigen hebben opgesteld. Niet alleeen
familieleden, maar ook menige andere inwoner van Borne die dit jaarlijkse
festijn niet wil missen. Op het plein staat een grote pinksterkroon. Deze
kroon is versierd met bloemen. In de kroon hangen uitgeblazen eieren,
bedoeld als symbool van de vruchtbaarheid.
Namens
de stichting Folkloregroep Borne worden de aanwezigen welkom geheten door
de heer George Hudepohl, die dit jaar gezien de slechte weersomstandigheden
besluit om de ceremonie niet te lang te maken, zodat er snel gedanst kan
worden. Twee meisjes komen zingen voor de microfoon en worden begeleid
door accordeonist Bennie de Bruyn. Het dansje wordt nu in een hele grote
kring uitgevoerd en de Roza's dansen onder de pinksterkroon. Daarna mogen
ook andere kinderen uit het publiek nog een keer meedansen niet nadat
de heer Hudepohl de toeschouwers om een kleine bijdrage heeft gevraagd
voor de kosten van bogen en pinksterkroon.Optocht met boerenkapel
In het boek Overijsselse volksgebruiken vertelt Adriaan Buter dat de herleving van de pinkstertradities al in de dertiger jaren begon in Hengelo (Overijssel). Op initiatief van de scholen werden pinksterbruidjes gekozen. In 1946 heeft de Twentse Folklore Vereniging in Hengelo contact gezocht met buurtverenigingen. Liedjes werden ingestudeerd en op pinkstermaandag troken groepjes meisjes door de straten. 's Middags trok de meisjes naar het midden van de stad om onder een pinksterkroon te dansen.
Toen de kinderen in de jaren daarna weer op eigen initiatief door de straten trokken zorgden de Hengeler Spöllers en Daansers voor een grote pinksterkroon achter het gemeentehuis. Maar de vrije zatedag werkte tegen. De bevolking wenste niet een heel pinksterweekend in de stad te blijven. Toen er een nieuw gemeenethuis werd gebouwd en de dansruimte wegviel verdween de pinksterbruid uit Hengelo.
In 1951 werd in Borne een folklorevereniging opgericht die het initiatief
nam om ook daar de pinksterbruidviering te doen herleven. Buter: 'Te ruim twaalf
uur vertrok de stoet van ongeveer honderd in het wit geklede meisjes, het hoofd
met bloemen omkranst, die vijf met groen en bloemen versierde bogen droegen,
waaronder de pinksterbruiden liepen. Een boerenkapel begeleidde de optocht.
Die werd op de oude Brink ontbonden, nadat de deelneemsters waren getracteerd.
Onderweg werd op twee plaatsen onder een pinksterkroon bij harmonicamuziek gezongen
en gedanst rond de in het midden opgestelde pinksterbruiden.'
Midden jaren zeventig was het ook in Borne over. Maar de eerder genoemde folkloregroep
Borne heeft aangespoord door de St. Martinusscouts - onder wie vele oud- pinksterbruidjes
- in 1980 het schouwspel weer tot leven gebracht.
Ondertussen ben ik verhuisd naar Borne en gelukkig was het afgelopen jaar op eerste pinksterdag mooi weer en waren er nog meer pinksterbruidjes in de diverse wijken te bewonderen. Wie weet tot ziens.
| literatuur: Buter, Adriaan, Röring, W.G.A.J., |
Dit artikel is eerder verschenen in het tijdschrift Volksdans,
een uitgave van het Landelijk Centrum voor Amateurdans.
21e jaargang nummer 1, februari 2002
en in het tijdschrift Traditie,
een uitgave van het Nederlands Centrum voor
Volkscultuur.
Jaargang 9, nummer 2
Zomer 2003
© Stichting Toverbal