 |
Het kinderfeest in Grou
Sint Piter
tekst: Cees Tempel
foto's: Arjen Tempel
‘Sint Piterdei
Dan grienet de wei
Dan bakt mem stro
Dan keallet de ko
Dan leit de hin
Dan hat de húsman it nei syn sin.’
‘Op de dag van Sint Pieter
Dan wordt de weide groen
Dan bakt moeder pannenkoeken
Dan krijgt de koe een kalf
Dan legt de kip een ei
Dan is de boer goed gehumeurd.’
Deze tekst vinden we in het in 1871 verschenen boek Rimen en Teltsjes van de gebroeders Halbertsma. Eeltsje Halbertsma schreef in 1837 al over het Sint Piterfeest in de Friese Almanak: ‘Jongeren van gegoede burgers trokken langs de huizen met ratelende kettingen, bonsden op deuren en gooiden pepernoten.’ Zijn broer Justus vertelde in de uitgave van 1855 dat in zijn jeugd de kinderen op zoek gingen naar stroopbolletjes onder het geroep van ‘Ik heb mijn Sint Piter’. De beschrijving van Eeltsje Halbertsma lijkt op het Sundrumfeest op 6 december op het eiland Terschelling.
In 1903 besluit Ryk Jansen, juffrouw aan de Nutsbewaarschool van Grou om Sint Piter als een soort in het wit geklede Sinterklaas op school te laten komen. Zij meende dat de Grouster kleuters zonder een dergelijk feest te kort kwamen. Zij bleef slechts tot haar huwelijk in 1906 in Grou werken en wonen. Sint Piter komt er nog steeds.
Swarte Pyt
Op vrijdag 10 februari meldt een van de plaatselijke postbodes zich bij een basisschool in Grou waar hij de hulp inroept van een aantal sterke leerlingen om een groot pak uit zijn rode bakfiets te tillen. Als zij het deksel van de bakfiets openen ontdekken ze tot hun verbazing dat er geen pak inzit, maar Swarte Pyt. Eenmaal binnen ontstaat er in diverse groepen een gezellig feestje. Swarte Pyt heeft het vandaag trouwens druk, hij moet ook de andere basisschool en de peuterspeelzaal nog bezoeken. Hij nodigt de jongste kinderen uit om ’s middags hun schoen op te zetten.
In de hogere groepen komt Swarte Pyt zijn belofte van het vorige jaar om op zangles te gaan en een nieuw liedje te maken volledig na. Het wordt zingen en dansen:
Swarte Pyt’te dûns
‘As Swarte Pyt wer yn Grou is,
en hy giet nei de skoallen ta,
dan draai’ de bern de dingen om
en dogge dat dan sa.
tsjin de juf sizze se master,
tsjin master wurdt juf sein
’t bin Swarte Pyt syn grapkes,
sjoch hy dûnset op it plein.
Refr.
Swarte Pyt stiet te wuiven
op syn rêch in swiere sek
pipernuten om te struien
kadootsjes hat ‘r ek
rint in rûntsje troch de buorren
jout in hantsje ta beslút
sa sjocht Swarte Pyt syn dûns derút
alle jonges, alle famkes
dy steane alwer klear dûnsje allegear
de Swarte Pyt’te dûns in kear’
Zwarte Pietendans
‘Als Zwarte Piet weer in Grou is
en hij naar de scholen gaat
dan draaien de kinderen de dingen om
en doen dat dan zo
tegen de juf zeggen ze meester
tegen de meester wordt juf gezegd
’t zijn de grapjes van Zwarte Piet
kijk hij danst op het plein
Refr.
Zwarte Piet staat te wuiven
op zijn rug een zware zak
pepernoten om te strooien
Cadeautjes heeft hij ook
rent een rondje door het dorp
geeft een handje tot besluit
zo ziet de dans van Zwarte Piet er uit.
alle jongens, alle meisjes
die staan al weer klaar
en dansen allemaal
een keer de Zwarte Pieten dans’
Schoentje optzetten
‘s Middags om vier uur is het een drukte van belang bij de entree van Stayokay Oer’t Hout, de voormalige jeugdherberg. In de centrale hal wacht Swarte Pyt op de jonge kinderen die een schoentje komen opzetten. Ze weten dat ze die volgende week weer op kunnen zoeken bij een van de deelnemende winkeliers in het centrum. Swarte Pyt zit op zijn hurken om de schoentjes in ontvangst te nemen en de kinderen krijgen een zakje met snoepgoed die in grote hoeveelheden klaar liggen op gezellig versierde tafels.
Een van de kinderen heeft voor Swarte Pyt een surprise meegenomen: een kartonnen zaklampje met daarin een aantal pepernoten. Anderen hebben een boterham voor het paard van Sint Piter of een prachtige tekening. Alles wordt dankbaar aangenomen en op tafel uitgestald. De schoentjes verdwijnen in grote dozen en als tegen half zes de laatste kinderen met hun ouders naar huis terugkeren hebben ruim tweehonderd kinderen hun schoentje, klompje of laarsje ingeleverd.
Als wij na het eten het centrum van Grou weer intrekken omdat Swarte Pyt op de vrijdagse koopavond de sfeer komt verhogen, worden we allereerst geconfronteerd met een aantal enthousiaste jongemannen die bezig zijn de straten van Grou van de nodige versiering te voorzien. Grote vlaggen worden aan lange lijnen over de straten opgehangen. Om ervoor te zorgen dat die vlaggen hoog genoeg hangen worden halsbrekende toeren verricht. Een wat overmoedige man wordt door vier kornuiten met ladder en al het dak van een van de huizen opgeschoven om zo de lijn met daaraan de Nederlandse vlag rond een schoorsteen te binden. Het lukt.
Swarte Pyt loopt ondertussen wat eenzaam door de versierde winkelstraten van Grou. Hier en daar kan hij aan een enkel kind wat pepernoten en een cadeautje kwijt, maar deze rust is ongekend. Als wij even later ons hotel opzoeken wordt het ons al snel duidelijk. Heel Grou kijkt naar de openingsceremonie van de Olympische winterspelen. Twee uur later is het centrum van Grou volledig uitgestorven. Vanavond wint de televisie het van de traditie. Arme Swarte Pyt.
De boot van Sint Pieter
Boven op de kerktoren van Grou wappert op zaterdag 11 februari fier de Friese vlag. Het hele centrum is versierd met vlaggetjes. Niet alleen de enthousiaste jongemannen van gisteravond, maar ook alle bewoners van Grou hebben voor een sfeervolle versiering gezorgd. Op de Nieuwe Kade bij hotel Oostergoo staan de groepen 1, 2 en 3 van de Grouster basisscholen opgesteld. Leerkrachten en kinderen met Friese vlaggetjes in de hand. Achter hen vele nieuwsgierige volwassenen.
Als tegen half elf in de verte vanaf het Pikmeer de boot van Sint Piter aankomt begint Brassband Apollo uit Grou te spelen. Het zijn voor inwoners van Grou bekende liedjes over Sint Piter. Gezongen wordt er niet, want de aankomst van Sint Piter is veel interessanter. Sint Piter komt op een nieuwe boot: de sleepboot Sint Piter, eigendom van schipper Joop Spijkstra. Voor de stuurhut staan Sint Piter en zijn dansende assistent Swarte Pyt. De achterplecht ligt volgestouwd met zakken vol cadeautjes.
Paard van Sint Piter
Nadat de boot met hulp van Swarte Pyt heeft aangemeerd, gaat Sint Piter van boord. Hij wordt kort welkom geheten door burgemeester Ella Schadd van Boarnsterhim en begeeft zich daarna met Swarte Pyt naar de grote schare kinderen die een plekje rond de havenkom hebben gevonden. Handjes worden geschud en er wordt enthousiast met de vlaggetjes gezwaaid.
 |
 |
Voorafgegaan door Drum en Lyraselection Warga, Brassband Apollo en alle schoolkinderen vertrekt Sint Piter op zijn zwarte paard dat geheel in stijl versierd is met een wit dekkleed met daarop de geborduurde initialen SP en een gehaakt wit kapje over de oren. Tjeerd Snoek, gekleed als Friese herenboer, is de man die het paard aan de teugels begeleid naar It Grien, het grote plein in het centrum van Grou. Simon Odinga, onderwijzer aan de openbare basisschool staat op het podium en laat de aanwezige kinderen begeleid door Apollo zingen: ‘Wêrom stiet yn it âlde Grou de flagge op ‘e toer?’ (Waarom staat in het oude Grou de vlag op de toren?). Daarna verschijnt Sint Piter samen met burgemeester Schadd op het podium.
Voor de burgemeester is het de eerste keer dat zij Sint Piter in haar gemeente mag ontmoeten. Zij heet hem ‘tige wolkommen in Grou’, maar gaat als snel verder in het Nederlands. Ze vraagt hem, onder grote hilariteit van de kinderen of hij gezien de kou wel voldoende warme truien, oorwarmers en vooral lange onderbroeken bij zich heeft. Anders kan men daar in Grou wel voor zorgen. Sint Piter antwoordt natuurlijk in het Fries. Hij richt zich daarbij speciaal tot de kinderen die daarop enthousiast reageren en dus moet Swarte Pyt zijn liedje nog eens zingen en zijn dansje nog eens uitvoeren. Een groepje kinderen zingt daarom het liedje ‘Stoute Swarte Pyt’. Als mooi verjaardagcadeau voor Sint Piter zingen tot slot alle aanwezigen onder leiding van Symon Odinga en begeleidt door Apollo het lied over het dappere paard van Sint Piter.
It hynder
‘Nachts as alles tsjuster is,
Komt er troch de buorren stappen.
Noflik sit er op ‘e rêch,
Fan syn moaie grutte happe.
Stap, stap, stap, stap, stappe-stappe-stap
O, wat is dat hynder knap.
’t Hynder is alhiel net bang,
Dat kin oer it dak wol rinne.
Al is ’t noch sa wiet en glêd,
Feardich stapt er oeral hinne.
Stap, stap, stap, stap, stappe-stappe-stap
O, wat is dat hynder knap.’
Het paard
’s Nachts als alles donker is,
Komt hij door de buurten lopen.
Gerieflijk zit hij op de rug,
Van zijn mooie grote paard.
Stap, stap, stap, stappe-stappe-stap
O, wat is dat paard toch knap.
’t Paard is helemaal niet bang,
Dat kan wel over het dak lopen.
Al is ’t nog zo nat en glad,
Behendig stapt hij overal heen.
Stap, stap, stap, stappe-stappe-stap
O, wat is dat paard toch knap.’
Daarna vertrekt Sint Piter, voorafgegaan door beide muziekcorpsen, gezeten op zijn stoere paard en gevolgd door Burgemeester Schadd en alle kinderen in optocht door het dorp in de richting van een van de schoolgebouwen. Het eerste deel van het feest zit erop.
Op schoot van Sint Piter
’s Middags om twee uur neemt Sint Piter plaats in een prachtige oude sjees om nu door de buitenwijken van Grou rond te rijden. Swarte Pyt deelt weer pepernoten en cadeautjes uit. Daardoor kan hij de sjees nauwelijks lopend bijhouden. Dus springt hij zo nu en dan bij een jongeman achterop een fiets om de stoet weer in te halen.
De middag wordt afgesloten in de hal van Stayokay Oer’t Hout. De jongste kinderen mogen daar bij Sint Piter op bezoek komen om samen bij Sint Piter op schoot gefotografeerd te worden. Het is weer een drukte van belang.
’s Avonds wordt in de bovenzaal van ’s Lands Welvaeren door leerkrachten van de Grouster scholen een sprookje opgevoerd: ‘Piter en it Marwiif’ (Piter en de meervrouw). Wekenlang is gerepeteerd om dit sprookje in te studeren. Gedurende de hele week wordt het sprookje opgevoerd voor de schoolkinderen en de volwassenen. Een al ruim vijftig jaren durende traditie en altijd voor een totaal uitverkochte zaal.
Verjaarsfeest
Vrijdag 17 februari viert Sint Piter, vanwege de vakantie volgende week eigenlijk wat te vroeg, zijn verjaardag op de scholen, de peuterspeelzaal en de kinderopvang in Grou.
Dinsdag 21 februari, op zijn echte verjaardag, neemt Sint Piter op It Grien afscheid van zijn geliefde Grou, de burgemeester en vooral de kinderen. Zij laten op een teken van Swarte Pyt vele gekleurde ballonnen de lucht ingaan. Sint Piter loopt daarna statig naar de kade waar Brassband Apollo zich nog eens laat horen. Daar stapt hij op een nu lege boot en zet koers in de richting van het Pikmeer. Swarte Pyt is in paniek, want hij heeft de boot gemist. Gelukkig was er de Kameleon die hem alsnog snel naar de boot brengt.
‘Goeie reis Sint Piter,
Oant sjen, oant sjen!
Dat sjonge alle bern.
Goeie reis Swarte Pyt,
Oant sjen, oant sjen!
Dat sjonge alle bern.’
Informatie: www.sintpiter.nl
Dit artikel is eerder verschenen in het tijdschrift Traditie,
een uitgave van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur.
Jaargang 12, nummer 4
Winter 2006
Zie ook: Grouster snoepgoed Foto impressie Sint Piter in Grou
© Stichting Toverbal